W dniu 1 stycznia 2023 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 4 listopada 2022 r. o zmianie ustawy o prawach konsumenta, ustawy Kodeks cywilny i ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 2337). W związku z powyższym zmianie uległy regulacje prawne określające prawa konsumenta reklamującego zakupiony towar.
Do ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz. U. z 2020 r. poz. 287 oraz z 2021 r. poz. 2105) dodano przepisy dotyczące braku zgodności towaru z umową, które w zakresie umów zawieranych z konsumentami zastąpiły przepisy dotyczące rękojmi zawarte w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 ze zm.). W przypadku braku zgodności towaru z umową konsumentowi będą przysługiwały prawa określone w rozdziale 5a ustawy o prawach konsumenta. Zgodnie z nowymi regulacjami do umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru na konsumenta, w tym w szczególności umów sprzedaży, umów dostawy oraz umów o dzieło będące towarem, nie stosuje się przepisów o rękojmi zawartych w ustawie Kodeks cywilny. Postanowienia rozdziału 5a ustawy o prawach konsumenta należy więc stosować do umów zawartych z dniem wejścia w życie nowelizacji, tj. z dniem 1 stycznia 2023 r., natomiast do umów zawartych wcześniej znajdą zastosowanie przepisy o rękojmi umieszczone w ustawie Kodeks cywilny.
Ponadto przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące rękojmi będą obowiązywały w zakresie umów, w których stroną nie jest konsument, to jest na przykład umów zawieranych w stosunkach gospodarczych pomiędzy przedsiębiorcami oraz w przypadku umów, których przedmiotem są nieruchomości.
Ochroną konsumencką zostały także objęte osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zgodnie z nowelizacją, przepisy zawarte między innymi w rozdziale 5a ustawy o prawach konsumenta należy stosować również do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie ma ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Konsumentowi w razie braku zgodności towaru z umową przysługuje prawo dochodzenia roszczeń od sprzedawcy towaru. Dane sprzedawcy można ustalić między innymi w oparciu o paragon fiskalny. Zaznaczyć należy, że okazanie paragonu sprzedawcy nie jest niezbędne, aby skutecznie złożyć reklamację; fakt nabycia towaru można udowodnić w inny sposób, na przykład przedstawiając wydruki z karty płatniczej lub kredytowej, korespondencję prowadzoną ze sprzedawcą, przeprowadzając dowód ze świadka. Pojęcie towaru należy rozumieć szeroko; obejmuje rzeczy ruchome, a także wodę, gaz i energię elektryczną, w przypadku, gdy są oferowane do sprzedaży w określonej objętości lub ilości. Przepisów zawartych w rozdziale 5a ustawy nie stosuje się jednak do towaru, który służy wyłącznie jako nośnik treści cyfrowej.
Obowiązkiem każdego sprzedawcy jest przyjęcie reklamacji składanej przez konsumenta w związku z wystąpieniem braku zgodności towaru z umową. Przepisy nie zastrzegają w jakiej formie powinna być złożona reklamacja, zaleca się jednak, aby dla celów dowodowych zachować formę pisemną. W reklamacji konsument powinien wskazać ujawniony brak zgodności towaru z umową, jak też sprecyzować swoje żądanie wobec sprzedawcy.
Nowe przepisy wydłużają termin przedawnienia roszczeń reklamacyjnych do sześciu lat.
Przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia i ujawniony w ciągu dwóch lat od tej chwili, chyba, że termin przydatności towaru do użycia, określony przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu jest dłuższy.
Jak stanowią nowe przepisy domniemywa się, że brak zgodności towaru z umową, który ujawnił się przed upływem dwóch lat od momentu dostarczenia towaru, istniał w chwili dostarczenia, o ile nie zostanie udowodnione inaczej lub domniemania tego nie można pogodzić ze specyfiką towaru lub charakterem braku zgodności towaru z umową. Niewątpliwie korzystną dla konsumentów, w porównaniu do dotychczasowych przepisów regulacją jest wydłużenie terminu domniemania.
Przedsiębiorca nie może powoływać się na upływ terminu do stwierdzenia braku zgodności towaru z umową o jakim mowa powyżej, jeżeli ten brak podstępnie zataił.
W odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi, przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za brak zgodności z umową treści lub usługi cyfrowej dostarczanych w sposób ciągły, który wystąpił lub ujawnił się w czasie, w którym zgodnie z umową miały być dostarczane. Czas ten nie może być krótszy niż dwa lata od chwili dostarczenia towaru z elementami cyfrowymi.
Zgodnie z nowymi regulacjami brak jest możliwości skrócenia odpowiedzialności sprzedawcy w przypadku towarów używanych.
Ustawa o prawach konsumenta określa pojęcie zgodności towaru z umową.
Jak stanowią przepisy, towar jest zgodny z umową, jeżeli zgodne z umową pozostają szczególnie jego: opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji. Ponadto towar jest zgodny z umową, jeżeli zgodne z umową pozostają przede wszystkim: jego przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi, a o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który został zaakceptowany przez przedsiębiorcę.
Aby towar został uznany za zgodny z umową musi nadawać się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju; należy tu uwzględnić przepisy prawa, normy techniczne lub dobre praktyki. Ponadto towar powinien występować w takiej ilości i posiadać takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również funkcjonalność i kompatybilność, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może rozsądnie oczekiwać. Uzasadnione oczekiwania konsumenta względem towaru dotyczą charakteru towaru oraz publicznych zapewnień, na przykład w reklamie lub na etykiecie, złożonych przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu chyba, że przedsiębiorca wykaże, że: nie wiedział o publicznym zapewnieniu i oceniając rozsądnie, nie mógł o nim wiedzieć; przed zawarciem umowy publiczne zapewnienie zostało sprostowane z zachowaniem warunków i formy, w jakiej publiczne zapewnienie zostało złożone lub w porównywalny sposób; publiczne zapewnienie nie miało wpływu na decyzję konsumenta o zawarciu umowy. Ponadto towar zgodny z umową powinien być dostarczany z opakowaniem, akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia konsument może rozsądnie oczekiwać. W przypadku udostępnienia konsumentowi przed zawarciem umowy próbki lub wzoru towaru, towar musi być takiej samej jakości jak próbka lub wzór i odpowiadać ich opisowi.
Przedsiębiorca ponosi także odpowiedzialność z niezgodność towaru z umową powstałą wskutek niewłaściwego zamontowania towaru, w przypadku, gdy został on przeprowadzony przez przedsiębiorcę lub na jego odpowiedzialność. Odpowiedzialność powstanie również wtedy, gdy niewłaściwy montaż dokonany przez konsumenta wynikał z błędów w instrukcji dostarczonej przez przedsiębiorcę.
Konsumentowi, który stwierdził brak zgodności towaru z umową przysługuje prawo żądania jego naprawy lub wymiany. Wybór między naprawą a wymianą należy do konsumenta.
Jednakże jeśli spełnienie żądania konsumenta będzie niemożliwe lub będzie wymagało dla przedsiębiorcy nadmiernych kosztów może on dokonać wymiany, gdy konsument żąda naprawy lub dokonać naprawy, gdy konsument żąda wymiany. Ponadto jeżeli naprawa i wymiana są niemożliwe lub wymagałaby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy, może on odmówić doprowadzenia towaru do zgodności z umową. Oceniając nadmierność kosztów dla przedsiębiorcy uwzględnia się wszelkie okoliczności danej sprawy.
Przedsiębiorca ma obowiązek dokonać naprawy lub wymiany towaru w rozsądnym czasie od momentu, w którym został poinformowany przez konsumenta o braku zgodności z umową. Nie może przy tym powodować nadmiernych niedogodności dla konsumenta; musi przy tym uwzględnić specyfikę towaru i cel, w jakim towar został zakupiony.
Konsument ma obowiązek udostępnić przedsiębiorcy towar podlegający naprawie lub wymianie, natomiast przedsiębiorca powinien odebrać towar na swój koszt. W przypadku towaru zamontowanego przed ujawnieniem się braku zgodności towaru z umową przedsiębiorca powinien zdemontować towar i zamontować go ponownie po dokonaniu naprawy lub wymiany. Może także zlecić dokonanie powyższych działań na swój koszt. Sprzedawcy nie przysługuje prawo nieuwzględnienia reklamacji w sytuacji, gdy koszt demontażu i ponownego zamontowania towaru jest wyższy niż jego wartość.
Koszty naprawy lub wymiany ponosi przedsiębiorca. Dotyczy to szczególnie opłat pocztowych, robocizny i materiałów. Konsument nie jest zobowiązany do zapłaty za zwykłe korzystanie z towaru, który następnie został wymieniony.
Konsument ma również prawo do żądania obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy. Może mieć to miejsce wtedy gdy sprzedawca: odmówił naprawy lub wymiany towaru; nie dokonał naprawy lub wymiany towaru w rozsądnym czasie i bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta; gdy brak zgodności towaru z umową występuje nadal, mimo, że przedsiębiorca próbował naprawić lub wymienić towar; gdy brak zgodności towaru z umową jest na tyle istotny, że uzasadnia obniżenie ceny albo odstąpienie od umowy bez wcześniejszego skorzystania z prawa żądania naprawy lub wymiany; a także gdy z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynika, że nie naprawi lub nie wymieni towaru w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta.
Obniżona cena musi pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość towaru niezgodnego z umową pozostaje do wartości towaru zgodnego z umową. Przedsiębiorca powinien dokonać zwrotu kwot należnych konsumentowi wskutek skorzystania z prawa obniżenia ceny niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia o obniżeniu ceny.
Odstąpienia od umowy konsument może żądać tylko w przypadku istotnej niezgodności towaru z umową. Ustawa nie definiuje pojęcia istotnej niezgodności towaru z umową. W literaturze przedmiotu i orzecznictwie przyjmuje się, że niezgodność towaru z umową jest istotna, gdy towar nie nadaje się do używania zgodnie z przeznaczeniem. Nowelizacja wprowadza domniemanie istotności braku zgodności towaru z umową; na przedsiębiorcy będzie spoczywał ciężar obalenia tego domniemania.,
Jeżeli brak zgodności z umową dotyczy jedynie niektórych towarów dostarczonych na podstawie umowy, konsument może odstąpić od umowy jedynie w odniesieniu do tych towarów, a także w odniesieniu do innych towarów nabytych przez konsumenta wraz z towarami niezgodnymi z umową, jeżeli nie można rozsądnie oczekiwać, aby konsument zgodził się zatrzymać wyłącznie towary zgodne z umową.
W przypadku odstąpienia od umowy obowiązkiem konsumenta jest zwrot towaru przedsiębiorcy na jego koszt, natomiast przedsiębiorca powinien dokonać zwrotu ceny towaru niezwłocznie, nie później iż w ciągu 14 dni od dnia otrzymania towaru lub dowodu jego odesłania. Sprzedawca powinien dokonać zwrotu ceny przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument, chyba, że konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami.
Reklamacja powinna być rozpatrzona przez przedsiębiorcę w terminie 14 dni od jej otrzymania. Jeżeli przedsiębiorca nie udzieli odpowiedzi na reklamację w terminie 14 dni będzie uważało się, że ją uznał. Odpowiedź na reklamację powinna być przekazana do konsumenta na papierze lub innym trwałym nośniku. Ustawa o prawach konsumenta stanowi, że trwałym nośnikiem jest materiał lub narzędzie umożliwiające konsumentowi lub przedsiębiorcy przechowywanie informacji kierowanych osobiście do niego, w sposób umożliwiający dostęp do informacji w przyszłości przez czas odpowiedni do celów, jakim te informacje służą, i które pozwalają na odtworzenie ich w niezmienionej postaci.
W przypadku, gdy konsument dochodzi roszczeń z tytułu braku zgodności towaru z umową, nie zapłaciwszy wcześniej w pełni ceny towaru, może on powstrzymać się z zapłatą do chwili wykonania przez sprzedawcę obowiązków reklamacyjnych określonych w ustawie (naprawa, wymiana, obniżenie ceny, odstąpienie od umowy).
Należy pamiętać, że odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu braku zgodności towaru z umową może nie być jedynym tytułem dochodzenia roszczeń reklamacyjnych. W przypadku udzielenia gwarancji istnieje możliwość realizacji uprawnień w tym trybie. Kupujący może wykonywać uprawnienia z tytułu niezgodności rzeczy sprzedanej z umową niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji. Wykonanie uprawnień z gwarancji nie wpłynie na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu niezgodności rzeczy sprzedanej z umową.
Wydział ds. Pozasądowego Rozwiązywania
Sporów Konsumenckich
Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Handlowej
w Gdańsku
